از ابتدای سال 86 با توجه به دوره سوم شوراهای اسلامی شهر و روستا و در راستای گسترش، تشکیل و فعال سازی انجمن های میراث فرهنگی و گردشگری تاکنون در خراسان جنوبی 186 انجمن ایجاد شده است که از این تعداد در شهرستان بیرجند 45، قاین 40، نهبندان 16، سربیشه 25، درمیان 32، سرایان 11 و فردوس 17 انجمن تشکیل و 709 نفر به صورت افتخاری به عضویت این انجمن درآمده اند و 400 کارت شناسایی در این زمینه صادر شده است.
این انجمن نقش مهم و تعیین کننده ای برای جلوگیری از حفاری های غیر مجاز، دخل و تصرف و تخریب احتمالی مواریث فرهنگی ایفا می کنند. در صورت وقوع هر گونه جرایم در خصوص میراث فرهنگی، موضوع سریع به صورت تلفنی، کتبی یا حضوری به نزدیک ترین واحد اداری میراث فرهنگی استان گزارش می دهند....
همچنین انجمن های میراث فرهنگی و گردشگری روستایی علاوه بر حفظ و حراست آثار تاریخی در سایر حوزه های مختلف سازمان نیز از جمله مرمت بناهای تاریخی، پژوهش های باستان شناسی و مردم شناسی، صنایع دستی، گردشگری و ... با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی همکاری می کنند.
چگونگی همکاری انجمن های میراث فرهنگی با سازمان میراث فرهنگی
1-همکاری در حفاظت از آثار تاریخی
در زمینه حفاظت از آثار تاریخی مهم ترین نقش را انجمن های میراث فرهنگی بر عهده دارند. آنان با نظارت مستمری که بر آثار تاریخی دارند از یاری گران عمده میراث فرهنگی محسوب می شوند.
این نقش در قالب حفاظت از آثار در مقابل حوادث طبیعی از طریق آگاه کردن میراث فرهنگی در مورد آسیب های وارده بر ساختمان ها بر اثر سیل، زلزله و بارش باران و برف، ارائه گزارش از تخریب انجام گرفته توسط مردم یا دستگاه های دولتی و در نهایت جلوگیری از حفاری های غیرمجاز است.
با توجه به گستردگی محدوده زیرنظر مدیریت میراث فرهنگی بیرجند تاکنون حدود 71 انجمن در اقصی نقاط آن تشکیل و تقریبا تمام آثار مهم تاریخی زیر نظر این انجمن ها قرار دارند.
2-همکاری در ثبت آثار تاریخی در فهرست آثار ملی
انجام پژوهش های باستان شناسی در مناطق دور افتاده مستلزم همکاری گسترده مردم محلی است که برگزیدگان آن ها در قالب انجمن های میراث فرهنگی سازماندهی می شوند.
قسمت اعظم آثار تاریخی که در حوزه فعالیت مدیریت میراث فرهنگی بیرجند در فهرست آثار ملی ثبت شده است توسط اعضای این انجمن ها به پژوهشگران برای بررسی هر چه بیشتر آن ها معرفی شده اند.
سنگ نگاره دره فورگ، قلعه کل حسن صباح، منازل تاریخی و.... نمونه هایی از آثار تاریخی مورد نظر می باشند.
3-همکاری در انجام پژوهش های میراث فرهنگی
اعضای انجمن های میراث فرهنگی در روستاهای مختلف میزبانان و راهنمایان اصلی پژوهشگران میراث فرهنگی هستند. این پژوهش ها در دو قالب مردم شناسی و باستان شناسی انجام می شود.
اغلب اطلاعات مورد نیاز در پژوهش های مردم شناسی توسط اعضای این انجمن ها در اختیار پژوهشگران میراث فرهنگی قرار می گیرد. در مورد پژوهش های باستان شناسی نیز با همکاری در پشتیبانی پژوهشگران، تامین نیروی کار پژوهشی و... هم همکاری داشته اند.
NGOها (سازمان های غیر دولتی)
یکی از راه های جلب مشارکت مردمی در راستای اهداف سازمان متبوع و هموار کردن مسیر فعالیت آن ها تشکیل NGOیا سازمان غیر دولتی می باشد که در این خصوص از ابتدای سال 85 تاکنون حدود 8 تشکل غیر دولتی با حدود 100 نفر عضو تشکیل شده است و اقدامات لازم در خصوص ثبت آن ها و اساس نامه های مربوط به سازمان مرکزی برای تایید ارسال شده اند.
بیشترین فعالیت این تشکل ها در زمینه های گردشگری، اکوتوریسم، پژوهش، مرمت، صنایع دستی و... می باشد./خراسان