نگاهی به آیین‌های نوروز درخراسان جنوبی 

به گزارش خبرگزاری شبستان از بیرجند، نوروز و آغاز سال نو، نزد ایرانیان جلوه ویژه ای دارد و مردمان هر منطقه قرن‌هاست که با آداب و رسوم خاص خود آن را جشن می‌گیرند.
مردمان قدیم بر خلاف جوانان امروز این آداب و رسوم کهن را گرامی داشته در حفظ و بهتر برگزار کردن آن تلاش فراوان داشتند، اهالی با صفای دیار بیرجند به این ماه اصطلاحاً "ماه نوروز" می گویند. شیرینی پزان، نان پزان، کدورت زدایی، پرداخت دین، فاتحه خوانی خانه تکانی سال نو و آماده کردن اجیل شب عید مانند کشمش و عناب و نقل و پخته و ... و تف دادن یا شور کردن تخمه و پسته و دید و بازدید بزرگان فامیل و اقوام از مراسم مرسوم در این ایام است که با شور خاصی انجام می‌شود.کاشتن سر سبزی یا به قول بیرجندی ها " سر سوزی" یکی از آیین‌های پا بر جا در ایام عید است که حدود یک ماه مانده به عید در ظرف های کوچک یا بزرگ مقداری جو، گندم، عدس یا ماش می کارند تا روز عید سر سبز باشد.
برخی نیز روی جداره های کوزه های سفالی سر سبزی های بسیار زیبا و دل ربایی به وجود می آورند. در بعضی از خانواده‌ها هم به نیت سلامتی افراد خانواده برای هر یک از آن ها یک سر سبزی می کارند. مناطق شهرستان قاین به این سبزه "کاکل" و مردم روستای پهنایی قاین به آن "بی بی نوروزک"می گویند.پاکیزه بودن در هنگام ورود سال نو نیز از آدابی است که اهالی بیرجند مقید به انجام آن هستند و اعتقاد دارند که سال نو را باید با تنی پاک آغاز نمود.
حنا بندان یکی دیگر از مراسم مردم این سرزمین است که در گذشته و در مواقع مختلف از جمله نوروز انجام می شده است. هنوز هم گروهی از مردم به ویژه بزرگسالان با آمدن عید نوروز با رنگ کردن موهای سر و انگشتان خود با حنا به استقبال نوروز می روند. یکی دیگر از مراسم خراسان جنوبی رسم شاه مولایی است که در مناطق شهری و روستایی خراسان جنوبی مرسوم است و انجام آن بدین ترتیب است که چند روز مانده به نوروز افراد خیر و معتمدان محل با مراجعه به ثروتمندان اقدام به تهیه اجناس مورد نیاز نیازمندان کرده، آن ها را بین افراد نیازمند تقسیم می کنند.اهالی بیرجند قدیم اعتقاد داشتند که شام شب عید به هر قیمت که شده باید "پلو" باشد.فقیر و ثروتمند خود را مقید به تهیه و پختن پلو در شب عید می دانستند.این هم از رسومی است که امروزی ها شاید با شنیدنش به تعجب و خنده وا داشته شوند چرا که بسیاری در قدیم الایام استطاعت تهیه پلو و حتی نان گندم را برای یک هفته هم نداشته‌اند چه رسد برای همه سال و تنها نوروز به نوروز، آن هم با کلی سختی و مشقت چشمشان به پلو می افتاده است.
**سمنوپزان در نوروز
سمنوپزان یکی دیگر از مراسم‌های پررنج و زحمت، پرطرفدار و تشریفاتی نوروز است که برای انجام آن چهل ، پنجاه روز مانده به نوروز، زنان ظرف هایی وسط حیاط یا پشت بام می گذاشتند تا از آب باران پر شود هم زمان نیز مقداری گندم در پارچه های سفید و نازک به نام (صافی) می ریختند تا در آب خیس شود یا این که روی تگیجه (تشت مانندی پهن و بافته شده از ساقه های گز) می گذاشتند و پیوسته آن را با آب نگه می داشتند تا گندم ها جوانه بزنند.پس از این کار آن ها را در جایی پهن می کردند تا خشک شود و برای آسیاب کردن یا (دستاس) آماده شود. پس از الک کردن آردها آن را با مقداری آرد معمولی مخلوط می کردند نزدیکی های عید آردها را خمیر و با انواع ادویه مثل زردچوبه، دارچین و سیاه دانه، کراویه و... مخلوط می کردند. با آماده شدن آرد آن را به صورت گرده های کوچک یا بزرگ درآورده، در دیگچه های مسی به نام(قلیف) گذاشته روی اجاق پر از آتش می گذاشتند و روی قلیف ها را نیز با آتش می پوشاندند پس از آماده شدن آن ها را به تکه های مناسب تقسیم و به همراه آجیل با آن ها از میهمانان نوروزی پذیرایی می کردند.
** سفره هفت سین
سفره سفیدی تحت عنوان سفره هفت سین در صبح اولین روز فصل بهار یعنی نوروز در خانه به سمت قبله پهن می‌شود. قرآن، آیینه و شمعدان، سرکه، سیر، سماق، سنجد، سیب، سه پسته و سیاه دانه، هفت سین انتخابی این سفره هستند همچنین اقلام دیگری همچون سر سبزی، کاسه آب، تخم مرغ‌های رنگ کرده و پیاله ماست مَشکی، سبزی تف داده شده، انواع متنوع شیرینی، آجیل و تنقلات رنگارنگ، کاسه آش، نان خشک و میوه‌های خوش عطر و طعم نیز در سفره وجود دارد.در برخی مناطق یک عدد تخم مرغ را روی آیینه کوچکی می نهند و آن را در وسط سفره کنار قرآن جا می دهند و معتقدند با فرا رسیدن لحظه تحویل سال تخم مرغ روی آیینه حرکت می کند.در لحظه سال نو بزرگ‌ترهای خانواده قرآن و دعا می خوانند و کوچک ترها نیز ضمن دعا منتظر لحظه تحویل سال نو می مانند پس از تحویل سال کوچک‌ترها دست بزرگترها و بزرگ‌ترها صورت آن ها را می بوسند و با تبریک عید نوروز به یکدیگر و بزرگترها به دیگر افراد عیدی می دهند و برای سلامتی حاضران و آمرزش رفتگان دعا می کنند و کام خود را با شیرینی شیرین می کنند.روز دوازده فروردین همه وسایل تهیه می‌شود و هر چه از شیرینی ها و آجیل ها باقی مانده برای صبح سیزده آماده می شود که البته همراه آن سرکه و کاهو نیز هست. صبح سیزده فروردین همه دسته دسته عازم کوه و باغ های اطراف منطقه خود می شوند و معتقدند در روز سیزده فروردین نباید در خانه ماند زیرا این روز نحس و بدیمن می باشد.
روز سیزده پیش از طلوع آفتاب و تا پاسی از شب ادامه دارد در عصر این روز ویژه سبزی گره زدن دخترهاست که در واقع برای گشایش بخت خود این کار را می کنند و ترانه هایی می خوانند چنانچه سیزده به ماه رمضان بیفتد. مراسم را بعد از تمام شدن ماه رمضان در اولین جمعه یا اولین عید انجام می دهند .

نوشته شده توسط م. ر. الف در دوشنبه 89 اسفند 23

لینک ثابت نظرات شما ()